Πηγή: Fortune Greece

Δημοσιογράφος: Αναστασία Παρετζόγλου
Φωτογραφίες: Σύλβια Διαμαντοπούλου

Aπό την πρώτη μέρα που ανέλαβε Yφυπουργός Εργασίας, υπεύθυνη για θέματα πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης, την περίμεναν στη γωνία. Τα τέσσερα χρόνια που ακολούθησαν ήταν ένα ένα crash test για τη νεαρή πανεπιστημιακό από το Κέιμπριτζ, που έπρεπε να αποδείξει ότι και θέλει και μπορεί.

Πάλεψε με πείσμα για να βάλει κανόνες και προδιαγραφές στα αχαρτογράφητα νερά ενός κοινωνικού κράτους στο επίκεντρο του οποίου βρίσκονται οι ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. Ύψωσε τη φωνή της όπου χρειάστηκε, δέχτηκε επιθέσεις, αλλά δεν το έβαλε κάτω. Τολμηρή, ρεαλίστρια, μεθοδική και βαθιά ορθολογική, έδωσε το δικό της δείγμα γραφής, και πλέον η Δόμνα Μιχαηλίδου κατεβαίνει υποψήφια στην Α’ Πειραιά και Νήσων. Έχοντας στο παρελθόν θητεύσει στον ακαδημαϊκό χώρο και σε διεθνείς οργανισμούς, με τη γενιά της να έχει γυρίσει την πλάτη στους πολιτικούς, ποιο ήταν το κίνητρο για μια πολύ νέα και όμορφη γυναίκα να μπει, μόλις στα 29 της, στην πολιτική;

Δόμνα Μιχαηλίδου: Το κίνητρο ήταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η πρόσκλησή του να δουλέψω δίπλα του ως σύμβουλος Οικονομικών. Ένας άνθρωπος ο οποίος στο μυαλό μου έχει την τεκμηρίωση ενός πανεπιστημιακού. Τον πρωθυπουργό πάντα τον ενδιαφέρει να έχει όλη την πληροφορία, ώστε να μπορεί να τη φιλτράρει και να παίρνει αποφάσεις. Για έναν άνθρωπο, τότε 29 χρόνων, ό,τι και αν είχε καταφέρει μέχρι τότε, ήταν τεράστια πρόκληση και μεγάλη τιμή. Και ο λόγος ήταν το πείσμα που έχω ως χαρακτήρας να διορθώνω αυτά που θεωρώ κακώς κείμενα, τις αδικίες.

Και μόλις εξελέγη πρωθυπουργός, μπήκατε στην πολιτική κυριολεκτικά «με το δεξί», αναλαμβάνοντας υπουργική θέση.

Ο πρωθυπουργός μού είπε λίγο πριν τις εκλογές «Δόμνα, θα αναλάβεις αυτή τη θέση, αν όλα πάνε καλά». Και τότε απάντησα ότι «εγώ οικονομικά ξέρω, νούμερα, αριθμούς, excel. Στα κοινωνικά ζητήματα πώς μπορώ να είμαι χρήσιμη;». Και εκεί προφανώς τον παραδέχτηκα, γιατί μου αντέτεινε: «Επειδή το Yφυπουργείο έχει γίνει πλέον τεράστιο, λόγω της κεντρικοποίησης των επιδομάτων που έγινε επί τρόικας, με πέντε δισ.ευρώ μόνο από τον κρατικό προϋπολογισμό, αυτό που χρειάζομαι είναι κάποιον που να ξέρει από νούμερα, να τον εμπιστεύομαι στη διαχείριση μεγάλων αριθμών και να είναι και γυναίκα».

Στο επίκεντρο των δράσεών σας βρέθηκαν οι ευπαθείς κοινωνικά ομάδες, σε μια περίοδο μάλιστα διαρκών κρίσεων. Μεταναστευτικό, πανδημία, καταγγελίες για δομές παιδικής προστασίας και ηλικιωμένων. Μιλήσατε για την έλλειψη νομοθετικού πλαισίου και κανόνων λειτουργίας. Πού βρισκόμαστε τούτη την ώρα;

Αυτήν τη στιγμή έχουμε ένα κοινωνικό κράτος στο επίκεντρο του οποίου βρίσκονται όλες οι δομές που φροντίζουν ευάλωτους. Τα παιδιά λόγω ανηλικότητας, οι ηλικιωμένοι λόγω γήρατος, άτομα με αναπηρία λόγω της κατάστασής τους, και είναι και οι πολύ ευπαθείς οικονομικά άνθρωποι. Σήμερα οι δομές στις οποίες φιλοξενούνται ή φροντίζονται αυτές οι τέσσερις ομάδες ευάλωτου πληθυσμού, έχουν κανόνες.
Ήταν, φαντάζομαι, πολλή δουλειά.

Ήταν πολλή δουλειά και συνεχίζει να είναι. Έχω, όμως, πραγματικά πάρα πολύ καλή ομάδα. Ξεκίνησα «μοναχικός καβαλάρης», γιατί δεν είμαι στο κόμμα πολλά χρόνια, ούτε είχα τη δική μου ομάδα. Ήταν το πιο δύσκολο πράγμα και δεν ήταν ούτε εύκολο ούτε γρήγορο.

Πώς ήταν η κατάσταση όταν αναλάβατε;

Δεν υπήρχε χαρτογράφηση και δεν υπήρχε δομή. Το Yφυπουργείο είναι τεράστιο και είναι puzzle πολλών Υπουργείων μαζί. Του Υπουργείου Υγείας που αφορά την αναπηρία, του Παιδείας που αφορά τους βρεφονηπιακούς σταθμούς, λίγο το Δικαιοσύνης που αφορά στην παιδική προστασία, λίγο το Ανάπτυξης για τη χρηματοδότηση των δομών μέσω ευρωπαϊκών πόρων. Δεν είχε γίνει ποτέ κάποια χαρτογράφηση οντοτήτων, αντικειμένων και διαδικασιών. Ξεκινήσαμε from scratch.

Οι κανονισμοί για την οικονομική και εταιρική διακυβέρνηση των δομών ξεσήκωσαν αντιδράσεις. Πόσο δύσκολη είναι η διαχείρισή τους και τι χρόνος απαιτήθηκε για να γίνουν οι εξαγγελίες σας πράξη;

Το ότι δεν τα είχε κάνει κανείς πριν από εμάς δεν ήταν τυχαίο. Για να φτιάξεις ομελέτα πρέπει να σπάσεις αβγά. Όμως ακόμα και εκεί τρελαινόμουν. Θεωρείς, δηλαδή, ότι μπορεί να υπάρχουν γκρίζες νεφελώδεις διαδικασίες στα τραπεζικά, στα ενεργειακά, στις κατασκευές. Ε, δεν θεωρείς ότι υπάρχουν γκρίζες διαδικασίες στην παιδική προστασία. Με παρά πολύ πείραμα βάλαμε κανόνες και προδιαγραφές. Εκεί είχαμε την πλάτη του πρωθυπουργού, ο οποίος είναι πολύ τεκμηριωμένος και ορθολογιστής. Δεν γίνεται να μην έχουμε κανόνες στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, να μην έχουμε κανόνες στα γηροκομεία.

Ποιοι βρέθηκαν μαζί σας και ποιοι απέναντί σας;

Από τη μία, ο ευρύς χώρος παιδικής προστασίας περίμενε αυτήν τη μεταρρύθμιση χρόνια, οπότε στάθηκε μαζί μας σε αυτό υποστηρικτής. Από την άλλη, υπήρχαν μεγάλες μεμονωμένες δομές, οι οποίες στράφηκαν και εναντίον της μεταρρύθμισης, που το καταλαβαίνω, αλλά και εναντίον εμού. Το να βρεθώ εγώ στα κανάλια και να με κατηγορούν ότι μιλάω «νιάου νιάου» είναι σεξιστικό, είναι κατά του χαρακτήρα μου και είναι κάτι που μειώνει πολύ τη δουλειά μου και τη δουλειά της ομάδας μου.

Θα επανέλθω στο σεξιστικό, όμως θέλω να σταθούμε στις δομές. Υποστηρίζετε ότι κάθε δομή είναι κακοποιητική, γιατί ιδρυματοποιεί τους ανθρώπους, γι’ αυτό και θα πρέπει να αποτελεί ένα ενδιάμεσο στάδιο μέχρι το παιδί να βρει οικογένεια. Πώς και ποιος προσδιορίζει χρονικά τη μετάβαση του παιδιού από το ίδρυμα σε ανάδοχη οικογένεια και πώς επιλέγονται οι οικογένειες;

Υποστηρίζω ότι ένα σπίτι είναι πάντα καλύτερο από μια δομή. Δεν ήταν μια πεποίθηση που είχα βαθιά μέσα μου, ούτε κάτι το οποίο μια μέρα μου ήρθε ως ιδέα. Ήταν κάτι το οποίο έμαθα μελετώντας την παιδική προστασία, μελετώντας την παιδική φροντίδα, ακούγοντας από τους ειδικούς για την παιδική προστασία. Το ότι ο κόσμος μιλάει πλέον για οικογένειες και δεν θα σκεφτεί το καλό ίδρυμα είναι μια κατάκτηση. Πριν τέσσερα χρόνια μοναδικός στόχος του κόσμου για να απαλύνει τον πόνο των παιδιών ήταν να ενισχύσει τα ιδρύματα.

Τι προσδιορίζει, όμως, μια «καλή» οικογένεια;

Ο καθένας μας νομίζω ότι έχει διαφορετική απάντηση. Αυτό που εμείς λέμε είναι ότι μια οικογένεια είναι καλύτερη από το καλύτερο ίδρυμα. Για να πάω πίσω στην ερώτησή σας, εμείς μεταρρυθμίσαμε όλο το πλαίσιο υιοθεσίας και αναδοχής. Από εκεί που ως υποψήφιος γονέας πήγαινες από ίδρυμα σε ίδρυμα και ο νομοθέτης έκρινε ποια είναι τα κριτήρια, εντέλει ήταν το ίδρυμα που αποφάσιζε αναλόγως του εάν σε έβλεπε όμορφη, πλούσια, ζευγάρι ή μονογονεϊκή οικογένεια. Σήμερα ο νομοθέτης επιτρέπει να υιοθετήσεις ένα παιδί είτε είσαι φτωχός, είτε πλούσιος, είτε είσαι ζευγάρι είτε είσαι μόνος, είτε είσαι 25 είτε είσαι 50. Επίσης, μπορείς να υιοθετήσεις αν έχεις και άλλα παιδιά. Γιατί στον κορμό, στην καρδιά της αποϊδρυματοποίησης, είναι το παιδί. Αυτό που χρειάζεται είναι να σώσεις το παιδί. Άρα, προφανώς, κάνει το μητρώο των υποψηφίων όσο μεγαλύτερο γίνεται.

Στις δομές ηλικιωμένων έχουν μπει επίσης κανονισμοί ή έλεγχοι ώστε να ξέρουμε τι συμβαίνει;

Κανόνες υπάρχουν στις δομές ηλικιωμένων… Στις δομές των παιδιών δεν υπήρχαν κανόνες. Εμείς βάλαμε κανόνες στις δομές των παιδιών και ενισχύσαμε και τον ελεγκτικό μηχανισμό. Στην περίπτωση των ηλικιωμένων χρειάστηκε σοβαρή ενίσχυση ο ελεγκτικός μηχανισμός. Ο ελεγκτικός μηχανισμός εδώ είναι της Περιφέρειας. Είναι αποκεντρωμένος και η λογική, που άλλαξε τη δεκαετία του ’90, είναι ότι η Περιφέρεια είναι πιο κοντά στον πολίτη από ότι είναι το κεντρικό Υπουργείο με τις υπηρεσίες του. Επίσης η Περιφέρεια έχει κοινωνικούς λειτουργούς, το Υπουργείο δεν έχει. Εμείς πήραμε πρωτοβουλίες οι οποίες ενίσχυσαν τους κανόνες. Πλέον υπάρχει υπεύθυνος προστασίας μέσα σε κάθε δομή, ιδιωτική, δημόσια, εκκλησιαστική. Το άτομο αυτό έχει από τη μια το ακαταδίωκτο για να μη φοβάται να μαζέψει την πληροφορία, από την άλλη είναι το όνομά του αναρτημένο στην είσοδο της δομής και είναι το πρόσωπο-σημείο αναφοράς για όλους. Επίσης, για να δουλέψεις σε αυτές τις δομές πρέπει να έχεις καθαρό ποινικό μητρώο. Κάτι που δεν ίσχυε. Μπορεί να είχες μπει φυλακή για παιδεραστία και να μην το ήξερε ο άνθρωπος που σε προσέλαβε. Παράλληλα, έχουμε ενισχύσει τον ελεγκτικό μηχανισμό της Περιφέρειας, με τουλάχιστον δύο ελέγχους σε κάθε δομή τον χρόνο, και υποχρεωτικά, ένας από τους δύο θα είναι από ελεγκτή όμορου νομού. Γιατί υπήρχε η εντοπιότητα και πολλές φορές πήγαινε, ας πούμε, ο Χανιώτης στον Χανιώτη και δεν έβρισκε τίποτα κακό.

Η εθνική τραγωδία στα Τέμπη ανέδειξε την ανάγκη βαθιάς και ριζικής μεταρρύθμισης του κράτους και, το κυριότερο, εντελώς διαφορετική πολιτική κουλτούρα και πολιτικό προσωπικό. Ποια είναι η γνώμη σας;

Απολύτως συμφωνώ, αλλά προσωπικά έχω μεγάλη απογοήτευση από την πολύ μικρή ανταπόκριση του κόσμου να αναλάβει δημόσιες ευθύνες. Για παράδειγμα, όταν ήρθα στο Υπουργείο αυτό, απευθύνθηκα σε μορφωμένα και καλλιεργημένα άτομα με ευαισθησίες και εμπειρία, που δεν αντιμετώπιζαν θέμα χρόνου ή αμοιβής, να αναλάβουν κομβικό ρόλο σε δομές. Δεν βρήκα, δυστυχώς, ανταπόκριση.

Γιατί πιστεύετε ότι οι νέοι άνθρωποι δεν θέλουν να εμπλακούν στα κοινά;

Δυστυχώς, δεν είναι πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε μόνο στην Ελλάδα. Βλέπετε τι γίνεται και στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης λόγω της εδραιωμένης πεποίθησης ότι η δημόσια διοίκηση είναι αναποτελεσματική. Είναι η λογική του «πού να μπλέκω τώρα;». Δεν γίνεται, όμως, από τη μια να συγχυζόμαστε ως πολίτες με την κρατική αναποτελεσματικότητα, όπου υπάρχει, και από την άλλη να μη διανοείται πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού να εμπλακεί με τα κοινά.

Υπάρχει όμως και ο αντίλογος. Άνθρωποι που μπήκαν με τις καλύτερες προθέσεις στην πολιτική απογοητεύτηκαν ανακαλύπτοντας ότι οι παθογένειες της δημόσιας διοίκησης είναι Λερναία Ύδρα. Αργά ή γρήγορα θα σε καταπιεί. Όμως θα ήθελα να σταθούμε στις συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. Εσείς οικοδομήσατε συμπράξεις και με ποιον τρόπο;

Πάρα πολλές. Μέσα στην πανδημία έπρεπε να διασφαλίσουμε ασφαλείς συνθήκες για όλους. Το οποίο σήμαινε ότι οι συνήθεις δημόσιες διαδικασίες, ακόμα και προμηθειών, δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν έτσι. Γιατί, αν έπρεπε να λειτουργήσουμε για προμήθειες μασκών με δημόσιο διαγωνισμό, σε δύο χρόνια θα είχαμε τις μάσκες. Προχωρήσαμε, λοιπόν, σε πολλές συμπράξεις και δωρεές από ιδιώτες. Μας βοήθησε πολύ ο ΟΠΑΠ, μας βοήθησε η Eurolife, μας βοήθησε σημαντικά η Χριστίνα Χαλκιαδάκη. Την αναφέρω γιατί με πήρε χωρίς να γνωριζόμαστε και μου λέει «θέλω να δω τι μπορώ να κάνω για την Κρήτη μέσα στην πανδημία. Θέλετε μάσκες και ρόμπες;». Της απαντώ «Έχουμε βρει χορηγίες, είμαστε εντάξει με όλο το υγειονομικό υλικό για τα ιδρύματά μας». «Μα καλά», μου λέει, «δεν χρειαζόσαστε;». «Όχι» της λέω. «Ξέρετε τι χρειαζόμαστε; Κοινωνικούς λειτουργούς». Πόσους εργαζομένους έχετε;». Μου απαντά «1.400». Και την ρωτάω, «Σας πειράζει πολύ να έχετε 1.402;». Η Χριστίνα Χαλκιαδάκη μάς έδωσε δύο κοινωνικούς λειτουργούς, δουλέψαμε σκληρά με το δικό μου γραφείο για να βρούμε νόμιμο τρόπο να έρθουν στο Δημόσιο ως δωρεά για δύο χρόνια, και επιτέλους η Κρήτη έχει κοινωνικούς λειτουργούς. Δεν πάνε οι Κρητικοί στην Αθήνα για να υιοθετήσουν παιδί. Η Κρήτη με δέκα ορφανοτροφεία δεν είχε κοινωνικούς λειτουργούς.

Τέσσερα χρόνια στη θέση της Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, ποιο είναι το πιο κρίσιμο «μάθημα ζωής» που αποκομίσατε;

Η δημόσια διοίκηση ήταν ένα τεράστιο μάθημα ζωής. Είναι μια πολυπαραγοντική εξίσωση για την οποία δεν ξέρεις τι βαρίδι έχει κάθε μεταβλητή κάθε μέρα – γιατί το βαρίδι αυτό αλλάζει. Μια μέρα μπορεί να είναι πιο σημαντικό το κομμάτι της στοιχειοθέτησης της υπουργικής απόφασης. Μια άλλη μέρα μπορεί να είναι πιο σημαντικό να ακούς τους συνδικαλιστές. Αλλά δεν είναι μόνο ότι κάθε μέρα αλλάζει το βαρίδι κάθε μεταβλητής. Είναι ότι υπάρχουν και μεταβλητές που δεν γνωρίζεις. Δεν είναι ότι έχεις μια εξίσωση με δέκα άγνωστους «Χ». Είναι ότι μπορεί να νομίζεις ότι είναι δέκα και απλά αλλάζει το βαρίδι κάθε φορά της μεταβλητής και εντέλει είναι δεκαπέντε, και εσύ νομίζεις ότι τα ξέρεις όλα. Το πιο σημαντικό μάθημα για μένα, που έχει σχέση και με το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου, είναι ότι πρέπει εγώ να κατέβω στο δρόμο για να καταλάβω ποια είναι τα προβλήματα. Γιατί, αν περιμένω την εκπροσώπηση των προβλημάτων να έρθει στο Υπουργείο, θα έχω τελείως μυωπική σκοπιά πάνω στο ζήτημα.

Πράγμα που κάνατε, αν κρίνω από την κινητικότητά σας όλα αυτά τα χρόνια.

Πάρα πολύ. Γι’ αυτό, όταν μου λένε «Πρέπει να πάρετε αθλητικά γιατί στον Πειραιά έχει πολύ τρέξιμο η προεκλογική περίοδος», τους απαντώ «Έχετε δει πόσο τρέξαμε; Πώς ήμασταν τη μια μέρα στην Αλεξανδρούπολη, τη δεύτερη στην Κρήτη, την άλλη στην Κέρκυρα, μετά στη Μαγούλα και μετά στη Ρόδο;».

Είστε μια νέα και όμορφη γυναίκα. Αντιμετωπίσατε δυσπιστία; Έπρεπε να κάνετε το έξτρα mile για να αποδείξετε την αξία σας;

Πολύ! Πρέπει να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας. Ενώ είμαστε μια γενιά που έχουμε πολύ περισσότερο από ό,τι οι μανάδες μας θέση στο τραπέζι των ρόλων ευθύνης, πρέπει να μιλήσουμε πιο δυνατά από τους άλλους. Και όταν είσαι νέα και γυναίκα, πρέπει να υψώσεις παραπάνω τη φωνή σου για να ακουστείς.

Σεξιστικές επιθέσεις που δεχτήκατε κατά καιρούς ήταν κάτι αναμενόμενο ή σας ξάφνιασε;

Δυσκολίες που συνδέονται με τη δημόσια εικόνα σου τις περιμένεις, αλλά είναι διαφορετικό όταν συμβαίνουν. Διαφορετικό είναι όταν ξέρεις ότι θα πονέσεις και διαφορετικό όταν πέσεις από το ποδήλατο.

Αναρωτιέμαι πόσο πειστική μπορεί να είναι η πολιτική το 2023 όταν στη Βουλή οι γυναίκες είναι ένα 19%, η κυβέρνηση αριθμεί δέκα γυναίκες, αλλά όλοι μιλάμε για συμπερίληψη.

Έχουμε πάρα πολλά ακόμα να κάνουμε, είναι αλήθεια. Όμως είναι μια δυναμική σχέση αυτή. Το ότι δεν έχουμε και τόσες γυναίκες οι οποίες σήμερα ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την πολιτική σε θέσεις ευθύνης είναι ένας συστημικός κύκλος. Ένα αυτοτροφοδοτούμενο supply and demand. Άκουγα πρόσφατα σε ένα podcast των New York Times ότι προσπάθησαν να δουν κατά πόσο έχει να κάνει και με τις υπηρεσίες που προσφέρονται στις γυναίκες, εννοώ βρεφονηπιακούς σταθμούς κ.λπ. Φαίνεται ότι ούτε αυτά μπορούν πλήρως να αιτιολογήσουν το wage και participation gap.

Για μια υπερδραστήρια νέα πολιτικό, υπάρχει χρόνος για προσωπική ζωή;

Είμαι της άποψης ότι άμα θες να φτιάξεις χρόνο για κάτι το φτιάχνεις. Είχα δύο γονείς που δούλευαν και οι δύο πάρα πολύ και δεν ένιωσα ποτέ ότι δεν είχαν χρόνο για προσωπική ζωή. Δεν θα πάω πέντε η ώρα για καφέ, μην τρελαθούμε. Έχω να πάω για καφέ δέκα χρόνια, αλλά για καφέ δεν πήγαινα ούτε πριν.

Με το ότι είμαι δουλευταρού. Μόνο με τα λόγια και μόνο με ρητορική, τα πράγματα δεν αλλάζουν. Πρέπει κάποιος να θέλει να δουλεύει πολύ, να μη φοβάται τη δυσκολία, να μη φοβάται το ρίσκο, να μη φοβάται να σπάσει αβγά. Και από τη στιγμή που έχει το τεκμηριωμένο θάρρος της γνώμης του να προχωράει. Νομίζω ότι έχουμε δώσει και σαν ομάδα σημεία γραφής αυτά τα τέσσερα χρόνια. Και επειδή εγώ σε άλλο Πειραιά μεγάλωσαν, ο οποίος και πάλι είναι διαφορετικός από τον Πειραιά που μεγάλωσε η μάνα μου και ο πατέρας μου, και σήμερα είναι λιγότερο εξωστρεφής από ό,τι στο παρελθόν, επιθυμώ να μεταγγίσω την εξωστρέφειά μου με βάση τις εμπειρίες που έχω αποκομίσει έχοντας γυρίσει τον μισό κόσμο.

ΙΝFO

ΥΙΟΘΕΣΙΕΣ
Από εκεί που πήγαινες ως υποψήφιος γονέας από ίδρυμα σε ίδρυμα, τώρα κάνεις μία και μόνο αίτηση. Σημασία έχουν δύο πράγματα: πρώτον, να περάσεις την κοινωνική έρευνα από τον κοινωνικό λειτουργό της Περιφέρειας. Και δεύτερον, το πότε έκανες την αίτηση. Υπάρχει χρονική προτεραιότητα, η οποία συνδέεται με το πότε κατέθεσες την αίτηση σου. Τα κριτήρια είναι αυτά που θέτει ο νόμος.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Πρέπει να είσαι κάτοικος Ελλάδας, να καταθέσεις τα χαρτιά της ψυχικής υγείας σου, για να είμαστε διασφαλισμένοι ως πολιτεία, είτε για υιοθεσία, είτε για αναδοχή. Το κατά πόσο είσαι σε οικονομική θέση να το υποστηρίξεις, το κατά πόσο είσαι δοτικός σαν άνθρωπος και δεν είσαι «περίεργος», είναι αντικείμενο του κοινωνικού λειτουργού. Στην περίπτωση της υιοθεσίας η κοινωνική έρευνα διαρκεί έξι μήνες και στην περίπτωση της αναδοχής διαρκεί τρεις μήνες. Η έρευνα είναι ο κρίσιμος παράγοντας για να μπορείς να πάρεις παιδί ή όχι. Παράλληλα, έχουν δημιουργηθεί σχολές γονέων. Ειδικοί παιδικής προστασίας, κοινωνικοί λειτουργοί, παιδοψυχολόγοι, εξηγούν ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των παιδιών στα ιδρύματα και στη συνέχεια, οι γονείς που υιοθετούν ή γίνονται ανάδοχοι έχουν ένα πρόσωπο αναφοράς. Όταν πάρουν το παιδί στο σπίτι, έχουν σημείο αναφοράς τους ανθρώπους που ήταν στα εκπαιδευτικά προγράμματα.